Podaj mi swoje nazwisko, a powiem Ci czyś z Łomży (cz.4)

Funkcją nazwiska jest wyróżnienie danej jednostki w środowisku ludzkim, czyli jej identyfikacja. We współczesnym świecie sprawą oczywistą jest posiadanie nazwiska i nie istnieje możliwość egzystencji bez tego czynnika naszej tożsamości. W przeszłości wyglądało to jednak nieco inaczej.

Bardzo ciekawa była droga kształtowania się zarówno pojęcia nazwiska jak i jego znaczenia. Nasi przodkowie w różnorodny sposób nazywali jednostki. Oczywiste jest, że na początku do identyfikacji wystarczyło samo imię. Z czasem jednak zaczęto używać wyrażeń, które dokładniej charakteryzowały konkretną osobę. Informowały one o jej pochodzeniu (np. Edel ‘szlachetny’, Hungaris ‘Wegier’, Czech, Krakowiak), wyglądzie (Czarny, Niski, Rudek), usposobieniu (Chrzan, m.in. ‘człowiek niemiły’; Dobek ‘stosowny, zdatny’, ‘waleczny, dzielny’; Dziarski darski ‘żywotny, silny’), roli w społeczeństwie (Amonn ‘dzierżawca, zarządca dobrami państwowymi’, Gierwat od niem. n. os. Gerwald, Gerwat od stwniem. gēr ‘oszczep’ + wart ‘stróż, strażnik’), a także zawodzie (np. Cieślik od ‘cieśla, cieślica ‘siekiera ciesielska’; Piwowarski, Zduńczyk), jaki wykonuje. Już w progu XIII w. zaistniała potrzeba ubogacenia nazewnictwa, która wyniknęła na skutek przyrostu ludności oraz zmiany sytuacji społecznej. Sam wyraz nazwisko pojawił się w XVI w., ale odnosił się do jakiegokolwiek terminu określającego ludzi, obiekty geograficzne, miejsca, a także rośliny. Można by więc uznać, że w wiekach dawnych odpowiednikiem dzisiejszego wyrazu nazwisko było słowo nazwa. Dopiero w Słowniku wileńskim z 1861 r. nazwisko występuje w znaczeniu ‘przezwisko, imię, nazwa familii’. W definicji II poł. XIX w. prócz informacji o sposobie funkcjonowania nazwiska w obrębie rodziny, podane zostają wyróżniki używane do identyfikacji nosiciela. Tymi historycznymi synonimami były wyrazy: imię oraz przezwisko, które nie zawsze musiało być ujemnie nacechowane. Ci, którzy pełnili ważną rolę, zostawali obdarowywani największą liczbą owych określników.

Współcześnie nazwanie dziedziczne jest zatwierdzone przez urząd i jedną z jego cech jest niezmienność. Podlega pod szczególną opiekę prawną i nie istnieje możliwość zmiany pisowni nazwiska bez porozumienia z władzami. Jednak nie zawsze tak było. Nasi przodkowie używali nazwisk, gdyż potrzebne im były w życiu codziennym do utrzymywania różnych kontaktów. Nie wynikało to jednak z obowiązku prawnego. Dopiero władze państw zaborczych wprowadziły nowe prawa dotyczące używania nazwisk. Odtąd posiadane nazwisko stało się wymogiem społecznym, jakby obowiązkiem wobec społeczeństwa.

BOBROWSKI: Adalbert Bobrowski 1670, LBŁ 233; nazwisko utworzone od n. msc.Wlkp.: Bobrowa,Bobrowo, dziś Bobrowo, skiern., gm. Łyszkowice; Maz: Bobrowo, płoc., gm. Sierpc; Krpłd: (?) Bobrka, krośn., gm. Solina (za: SEM cz. 3, s. 9); też od nazw msc. Bobrów, Bobrowo w pow. brodnickim, lęborskim (za: NMK s. 66) formantem -ski [11].

Forma żeńska: Zofia Bobrowska 1714, LBŁ 1493.

BOCIAN: Litman, syn Nisona Abramowicza Bociana 1827, APŁ z. 169; Nison Abramowicz Bocian wyrobnik 1827, APŁ z. 169; Morszk Bocian 1896, KS; nazwisko utworzone
od wyrazu bocian (za: SEM cz. 1, s. 13) [1].

BOGACKI: Beniamin Berkowicz Bogacki malarz 1836, APŁ z. 169; nazwisko utworzone od n. msc. Maz.: Bogate, ostroł., gm. Przasnysz (za: SEM cz. 3, s. 10) formantem -cki [2].

Forma żeńska: Agnieszka Bogatczanka 1691, KAŚŁ 85.

BOGDAŃSKI: Adam Bogdański 1869, KAZŁ 71; nazwisko utworzone od por. Bogdanowicz formantem -ski[17].

BOGUCKI: Egidiusz Bogucki 1732, LBŁ 284; nazwisko utworzone od n. msc.: Wlkp: Bogucice, sier., gm. Zadzim; kal., gm. Blizanów; Maz: Bogucino, dziś Bogucin, ciech., gm. Raciąż (za: SEM cz. 3, s. 10) formantem -cki[12].

Forma żeńska: Agnieszka Bogucka 1693, LBŁ 1357.

BOHDANOWICZ: Ludwik Bohdanowicz 1879, KOPŁ 48; nazwisko utworzone od im. Bogdan (Bogu+dan) (za: SEM cz. 1, s. 13) formantem -owicz [2].

BOJARSKI: Adalbert Bojarski 1763, KAUŁc 435;nazwisko utworzone od n. msc. Krpłd: Bojary (za: SEM cz. 3, s. 11); też od wyrazu bojar ‘znakomity szlachcic, magnat, w dawnej Litwie człowiek stanu pośredniego między szlachtą a chłopami; chłop niepańszczyźniany; bogaty włościanin’ (za: SHNO t. 1, s. 36) formantem -ski[2].

Forma żeńska: Barbara Bojarska 1749, LBŁc 613.

BORAWSKI: Jan Borawski 1730, LBŁ 23; nazwisko utworzone od n. msc. Maz.: Borawice, dziś Borawskie n. rod., łomż., gm. Radziłów (za: SEM cz. 3, s. 12) formantem -ski [142].

Forma żeńska: Agnieszka Borawska 1685, LBŁ 864.

BOREK: Jakub Borek 1609, MBŁ 363; Jadwiga Borek 1613 B, LBŁ 10; nazwisko utworzone od wyrazu borek zd. od bór, może od ps. boriti ‘zmagać się, mocować się, walczyć’ (za: SEM cz. 1, s. 16); też od n.os. Borek; n. msc. Borek Maz. gm. Czerwin. 

BORKO(W)SKI: Albert Borkowski 1642, LBŁ 1877; nazwisko utworzone od n. msc. Wlkp.: Borkowo, dziś Boreczek, pozn., gm. Brodnicz; Młp: Borkowice, rad., gm. Borkowice; Maz.: Borkowo, łomż., gm. Kolno; Borkowo, płoc., gm. Sierpc; Borkowo, ciech., gm. Nasielsk (za: SEM cz. 3, s. 12) formantem -ski [95].

Forma żeńska: Borkowskiey slusarcedziecię 1739, LML 842; Sorka Borkówna 1808.

BOROWSKI: Józef Borowski 1648, LBŁ 2430; nazwisko utworzone od n. msc. Wlkp: Borowo, dziś Borów, koniń., gm. Grabów; płoc., gm. Łęczyca; Borów, skiern., gm. Bielawy; kal., gm. Opatówek; Młp: Borowa, tarn., gm. Czarna; Maz: Borowe, ciech., gm. Lipowiec Kościelny; Borowce  n. rod. od n. os. Borowiec, Czerwin, Troszyn łomż.; Krpłd: Borów, zamoj., gm. Gorzków (za: SEM cz. 3, s. 12) formantem -ski[33].

Forma żeńska: Elżbieta Borowska 1734, LBŁ 87.

BORYSZE(W)SKI (BORYSIESKI): Kazimierz Boryszewski 1755, LBŁ 1102; Łukasz Borysiewski 1762, KAUŁc 350; nazwisko utworzone od n. msc. Młp: Borzyszowice, dziś Borszowice, kiel., gm. Sędziszów; Krpłd: Borysow (za: SEM cz. 3, s. 13) formantem -ski [27].

Forma żeńska: Marianna Boryszewska 1747, LBŁ 452; Franciszka Borysieska 1795, KACŁ 1666.

BOSSOWSKI: Osip Bossowski 1896, KS 332; nazwisko utworzone od n. msc. Wlkp: Boszkowo, dziś Buszkowo, bydg., gm. Koronowo; Młp: Boszowice, dziś Bosowice, kiel., gm. Stopnica (za: SEM cz. 3, s. 13) formantem -ski[14].