Felieton dr Krzysztofa Sychowicza

STANISŁAW CIEŚLEWSKI (1907-1952)

"Czarny, "Lipiec, "Wąsik; ppor. rez. WP, kpt. AK, komendant Obwodu AK Łomża, zastępca inspektora Inspektoratu Rejonowego AK Łomża, dowódca 33. pp AK

Urodził się 21 VI 1907 r. w Bronowie, gm. Wizna, pow. Łomża. Po ukończeniu szkoły powszechnej kontynuował naukę w Szkole Mierniczo-Leśnej w Łomży, którą ukończył w 1929 r. Ukończył SPRP w Zambrowie w stopniu ppor. rez.

W kampanii wrześniowej walczył w 77. pp, w plutonie pionierów. Po rozbiciu tej jednostki powrócił do domu w Bronowie i w październiku 1939 r. rozpoczął działalność konspiracyjną. Początkowo był zastępcą komendanta Obwodu ZWZ Łomża, por. Franciszka Skowronka, a po jego śmierci w walce z NKWD w marcu 1941, przejął dowództwo nad obwodem. Oficjalnie został mianowany na to stanowisko 1 VI 1941 r. Poszukiwany przez NKWD, ukrywał się, za co w odwecie Sowieci deportowali w czerwcu 1941 r. w głąb ZSRR jego rodziców, rodzinę, brata i siostrę. Według dostępnych materiałów został aresztowany 13 czerwca 1941 r. po spotkaniu z Franciszkiem Franusem, w którym uczestniczył także agent UNKGB obwodu białostockiego ps. „Matros”. W trakcie przesłuchań planowano zbadać jego działalność na terenie pow. łomżyńskiego. Wolność przyniosła mu najprawdopodobniej wojna niemiecko – sowiecka.

W 1942 r. mianowano go zastępcą inspektora Inspektoratu III Łomża AK, kpt. Jana Tabortowskiego. 22 XI t.r. w Łomży został aresztowany razem z Tabortowskim oraz oficerem Komendy Obwodu przez patrol żandarmerii niemieckiej i osadzony w łomżyńskim więzieniu. W nocy z 12 na 13 I 1943 r. uciekł jednak wraz z grupą współwięźniów z więzienia, dzięki pomocy miejscowej organizacji AK. Powrócił do czynnego dowodzenia obwodem łomżyńskim, do lipca 1944 r. jako zastępca inspektora (kpt. Hieronima Łagody). Używał wówczas ps. "Lipiec". Wyznaczony na dowódcę odtwarzanego przez Obwód AK Łomża 33 pp AK, które to obowiązki objął w maju 1944 r. Już od wiosny wśród bagien narwiańskich rozpoczęto tworzenie bazy partyzanckiej, w której przebywał sztab obwodu i ok. 30 partyzantów. Z biegiem czasu stan oddziału wzrastał, a po ogłoszeniu mobilizacji na przełomie lipca i sierpnia liczył on ok. 200 partyzantów, głównie z IV baonu 33. pp AK. W czerwcu i lipcu 1944 zgrupowanie podzielone na małe pododdziały przeprowadziło kilka akcji wypadowych przeciwko wycofującym się oddziałom niemieckim. Od 10 do 12 sierpnia zgrupowanie podjęło udaną próbę przebicia się przez niemiecki pierścień, a następnie przeszło na bezpieczniejszy teren.

Po kilku dniach patrole partyzanckie nawiązały łączność z pododdziałami sowieckimi. Do zgrupowania dotarł ich wysłannik, żądając złożenia broni i grożąc ostrzałem artyleryjskim. W odpowiedzi Cieślewski zarządził kolejną demobilizację, pozostawiając przy sobie ok. 30 partyzantów, a po kilkunastu dniach całkowicie rozwiązał oddział. Poszukiwany przez Sowietów, powrócił do konspiracji.

15 XI 1944 r. został po raz kolejny aresztowany na ulicy w Białymstoku przez NKWD i pod fałszywym nazwiskiem wywieziony w głąb ZSRR. Był przetrzymywany w obozach w Ostaszkowie i Riazaniu. Wrócił do kraju pod koniec 1946 r. Podczasmającej miejsce rok później amnestii ujawnił się. Przez jakiś czas pracował w Fabryce Sklejek w Piszu, następnie wyjechał do Warszawy, gdzie zamieszkał razem ze swoim dawnym przełożonym i przyjacielem, mjr. Janem Tabortowskim. Prawdopodobnie na początku 1948 r. zaczął się interesować nim III Departament MBP. Najpewniej już wiosną 1948 r. razem z Tabortowskim opuścił stolicę i wyjechał na pogranicze łomżyńsko-grajewskie. Tam ukrył się w bezpiecznym miejscu, lecz po kilku miesiącach wrócił do Warszawy, gdzie ponownie zainteresowało się nim UB. Wiosną 1949 r. po raz drugi uciekł z Tabortowskim w okolice Łomży i ukrywał się wśród bagien biebrzańskich. Gdy po kilku miesiącach Tabortowski wrócił do stolicy, Cieślewski ukrywał się u zaufanych gospodarzy w pow. łomżyńskim. W listopadzie 1950 r. obaj zastrzelili dwóch funkcjonariuszy UB, podających się za członków rozbitego oddziału partyzanckiego. Na wiosnę 1951 wszedł on, jako zastępca dowódcy, w skład czteroosobowego oddziału partyzanckiego, dowodzonego przez Tabortowskiego. Od zimy 1951/1952 do początku lata 1952 oddział, liczący wtedy sześć osób, przebywał w bunkrze pod stodołą Wacława Chrostowskiego we wsi Nadbory, gm. Jedwabne, pow. Łomża.

Ponadto w materiałach MSW figuruje on jako członek i współzałożyciel poakowskiej organizacji „Demokratyczny Związek Walki o Niepodległość – Dzwon” działającej w latach 1947 – 1952. Zasięgiem swym miała obejmować on tereny woj. warszawskiego, lubelskiego, białostockiego, olsztyńskiego i Częstochowy.

Latem 1952 r. nasiliły się działania grup operacyjnych UBP, MO i KBW. W sierpniu Stanisław Cieślewski nawiązał łączność z ukrywającym się samotnie byłym zastępcą prezesa Obwodu WiN Łomża, por. Józefem Ramotowskim. Razem znaleźli kryjówkę u znajomych gospodarzy w gm. Jedwabne, pow. Łomża. W nocy z 26 na 27 VIII 1952 r. przenieśli się do zabudowań Jarosława Modzelewskiego i Bronisława Chojnowskiego we wsi Grądy Małe. O ich przybyciu zameldował konfident PUBP w Łomży. O świcie 27 VIII dom otoczyła grupa operacyjna PUBP Łomża i KBW. Podczas mającej miejsce walki Cieślewski został zabity, a Ramotowski ranny i aresztowany.