ppor. Stanisław Grabowski „Wiarus”

Do wybuchu wojny Stanisław ukończył czteroletnią szkołę powszechną, po czym pracował na roli w 18-hektarowym gospodarstwie rodziców. Po wybuchu wojny początkowo rozpoczął naukę i pracę jako stolarz, następnie powrócił do pracy na roli. Powrót ten był spowodowany deportacją starszego brata, Tadeusza, w głąb ZSRS. W efekcie ciężar utrzymania rodziny w znacznym stopniu przesunął się na barki Stanisława.

Reklama

Tadeusz po zawarciu układu Sikorski–Majski i uwolnieniu z obozu zasilił szeregi armii generała Andersa, jednak 17 września 1942 roku zmarł z wycieńczenia i chorób w Bazie Ewakuacyjnej w Teheranie.

Działalność konspiracyjna

Stanisław Grabowski rozpoczął działalność konspiracyjną w lutym 1943 roku. Wówczas został zaprzysiężony w szeregi Narodowej Organizacji Wojskowej, stając się żołnierzem Komendy Powiatowej NOW Wysokie Mazowieckie (krypt. „Tomasz”). Od tego momentu posługiwał się pseudonimem „Wiarus”.

W warunkach okupacji niemieckiej działalność konspiracyjna ograniczała się do gromadzenia broni, czytania prasy organizacyjnej oraz prowadzenia szkolenia wojskowego. W lipcu 1944 roku „Wiarus” został awansowany do stopnia starszego strzelca (rozkaz nr 1613 Komendy Okręgu NOW Białystok z 5 lipca 1944 roku).

Po wkroczeniu na Białostocczyznę oddziałów Armii Czerwonej w 1944 roku kontynuował działalność konspiracyjną. Wiosną 1945 roku dołączył do Narodowego Zjednoczenia Wojskowego i został żołnierzem 2. kompanii KP NZW Wysokie Mazowieckie (krypt. „Mazur”), która obejmowała teren gminy Zawady. Jej dowódcą był Adam Kotowski „Kłos”.

W 1945 roku „Wiarus” został awansowany do stopnia kaprala. W listopadzie tego roku dołączył do powiatowego oddziału Pogotowia Akcji Specjalnej dowodzonego przez wachmistrza NN „Stalowego”. Brał udział m.in. w rozbiciu 11 listopada 1945 roku posterunków MO w Poświętnem oraz Sokołach.

Na początku stycznia 1946 roku został tymczasowo zdemobilizowany, jednak już pod koniec miesiąca powrócił do konspiracji. 12 lutego 1946 roku wraz z żołnierzami wachmistrza „Stalowego” dołączył do okręgowego zgrupowania PAS Okręgu NZW Białystok – 3 Brygady Wileńskiej, dowodzonej przez kapitana Romualda Rajsa „Burego”. W czasie rajdu na teren byłych Prus Wschodnich uczestniczył w bitwie pod Orłowem (powiat Ełk) stoczonej 16 lutego 1946 roku z grupą operacyjną UB oraz pododdziałem NKWD. Według dokumentów w walce poległo od 16 do 22 partyzantów, a trzech dostało się do niewoli.

Po rozproszeniu brygady „Wiarus” powrócił na teren powiatu wysokomazowieckiego. W czerwcu 1946 roku został awansowany do stopnia plutonowego. Wraz z oddziałem uczestniczył w rozbiciu 30 sierpnia 1946 roku posterunku MO w Surażu (powiat Białystok).

Walki z UB i represje

Wiosną 1947 roku, po ogłoszeniu amnestii, część żołnierzy NZW podjęła decyzję o zakończeniu walki, natomiast inni pozostali w konspiracji. „Wiarus” postanowił ujawnić się i 17 kwietnia 1947 roku stawił się przed komisją PUBP w Białymstoku. Zataił jednak swoje funkcje i podał fałszywą datę urodzenia, by uniknąć poboru do „ludowego” Wojska Polskiego.

Nie dane mu jednak było wrócić do normalnego życia – niebawem został napadnięty przez miejscowych opryszków. Broniąc się, użył posiadanej broni palnej, co zmusiło go do ponownego ukrywania się. Wraz z grupą nieujawnionych żołnierzy NZW stworzył partyzancki patrol, który operował na terenie gminy Zawady.

Od 1948 roku oddział „Wiarusa” przeprowadzał liczne akcje bojowe, likwidując agentów UB oraz komunistycznych działaczy. 29 września 1948 roku dokonał jednej z najgłośniejszych akcji – opanował gminne miasteczko Jedwabne, gdzie na rynku zorganizował wiec, podczas którego wezwał ludność do oporu wobec władz komunistycznych.

Jego oddział, działający w rozproszeniu, był jednym z najdłużej walczących zbrojnie na Białostocczyźnie. Mimo wielu obław i agenturalnych rozpracowań pozostawał nieuchwytny aż do 1952 roku.

Śmierć i upamiętnienie

„Wiarus” został zlikwidowany 22 marca 1952 roku w Babinie (powiat Wysokie Mazowieckie) w wyniku operacji UB. Po zdradzie agentki UB, Stefanii Lenczewskiej „Ewy”, jego kryjówka została otoczona przez batalion KBW. W wyniku półgodzinnej wymiany ognia wraz z nim polegli podporucznik Lucjan Zalewski „Żbik” oraz sierżant Edward Wądołowski „Humor”.

Po śmierci „Wiarusa” UB nie ujawniło miejsca pochówku jego ciała. Najprawdopodobniej został pogrzebany potajemnie na terenie PUBP w Wysokiem Mazowieckiem.

Stanisław Grabowski „Wiarus” pozostaje jednym z najbardziej znanych partyzantów antykomunistycznego podziemia na Podlasiu. Jego działalność była symbolem oporu przeciwko komunistycznemu terrorowi, a jego historia wciąż budzi wiele emocji i kontrowersji.