Rozwój mowy i komunikacja dziecka z autyzmem

Nie istnieje jeden spójny obraz ilustrujący trudności w sferze komunikacji. Zaburzenia te przybierają różną formę, od całkowitego braku umiejętności porozumiewania się, po zachowaną zdolność mówienia pełnymi zdaniami. 

Jak wygląda rozwój mowy i komunikacja dziecka z autyzmem? Dlaczego dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu mają często znaczne trudności w sferze komunikacji? Na te pytania spróbujemy odpowiedzieć w poniższym artykule.

Jak wygląda rozwój mowy dziecka z autyzmem?

Rozwój mowy u dziecka z autyzmem jest zazwyczaj opóźniony. Czasami nieprawidłowości w jego zakresie można dostrzec już w pierwszym roku życia. Przyjrzyjmy się im bliżej.

Dzieci normatywnie rozwijające się od pierwszych dni życia ćwiczą jedną z podstawowych umiejętności komunikacyjnych, tj. nawiązywanie kontaktu wzrokowego z rozmówcą. Już 4 miesięczne dziecko, słyszy i reaguje na głos matki, podąża wzrokiem za jej twarzą, reaguje uśmiechem na uśmiech, dzieli wspólne pole uwagi. Dzieci z autyzmem mają znaczne trudności w tym zakresie. Zauważa się, iż ich kontakt wzrokowy jest ulotny, a skupienie uwagi następuje raczej na przedmiocie, niż twarzy współrozmówcy. 

Kolejnym momentem w rozwoju dziecka, na który powinniśmy zwrócić uwagę, jest 5-6 miesiąc życia, kiedy to pojawia się etap gaworzenia, a więc świadome powtarzanie dźwięków wydawanych przez osoby dorosłe. Dziecko wypowiada wówczas pierwsze połączenia sylab, a jego mowa staje się aktem celowym. Dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu są określane w tym czasie jako „ciche”. Okres gaworzenia nie występuje u nich w ogóle lub jest bardzo ubogi. 

Około 9 miesiąca życia niemowlęta nabywają umiejętność wskazywania palcem. Gest ten jest pierwszym dialogiem dziecka z opiekunem. To dzięki niemu przekazuje ono innym swoje preferencje. Dzieci z autyzmem często wskazują przedmiot „za pomocą” dłoni dorosłego lub kierują ją w stronę upragnionego przedmiotu. 

Mowa werbalna również pojawia się z dość znacznym opóźnieniem. Pierwsze słowa dzieci z autyzmem zaczynają wypowiadać ok. 3-4 roku życia, zdania zaś ok. 6-7 roku życia. 

Czy u wszystkich dzieci z autyzmem rozwija się mowa werbalna? Niestety nie. Niektóre nigdy nie nabędą umiejętności werbalnego porozumiewania się. 

Jak wygląda komunikacja werbalna dziecka z autyzmem?

Mimo pojawienia się mowy, zauważyć można różnorodne nieprawidłowości w jej zakresie. Jedną z cech mowy dzieci z autyzmem, jest występowanie echolalii, a więc powtarzania słów i usłyszanych wcześniej zwrotów. W większości przypadków zachowanie to służy komunikacji i często jest wyrazem tego, że osoba z autyzmem stara się „być obecna w konwersacji”.

Wśród trudności komunikacyjnych zauważyć można również występowanie obsesyjnego zadawania pytań. Bywa że, osoba pytająca, domaga się zawsze takiej samej odpowiedzi, co prawdopodobnie wzmacnia jej poczucie bezpieczeństwa. 

Dzieci z autyzmem często mają trudności z używaniem zaimków osobowych. Mówią o sobie w trzeciej osobie lub nazywają siebie po imieniu. 

Typowym zjawiskiem są również problemy w opanowaniu struktur gramatycznych. Wypowiedzi osób z autyzmem są często niepoprawne, a tym samym niezrozumiałe dla osób z dalszego otoczenia. 

Nieprawidłowości w mowie werbalnej dotyczą nie tylko nadawania komunikatów, ale również rozumienia. Na pierwszy plan wysuwają się trudności z rozumieniem przenośni i porównań. Osoby ze spektrum odczytują mowę dosłownie, nie rozumieją żartów i metafor. 

Wszystkie opisane cechy języka powodują, że nawet przy dużym zasobie słownictwa, komunikacja osób z autyzmem jest często nieefektywna i utrudnia nawiązywanie kontaktów interpersonalnych.

Dlaczego dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu mają znaczne trudności w sferze komunikacji?

U podstaw problemów, z jakimi mierzą się autystyczne dzieci, nie leży wyłącznie brak motywacji, czy niechęć do mówienia. Problemem są także ograniczone umiejętności niezbędne do wykorzystania komunikacji w kontaktach społecznych.

Nieumiejętność sprawnego porozumiewania się, staje się niejednokrotnie przyczyną trudnych zachowań. Brak umiejętności komunikowania swoich potrzeb, daje poczucie niezrozumienia. Pamiętajmy zatem, że dzieci z autyzmem od najmłodszych lat, powinny być objęte opieką logopedy. To dzięki systematycznej pracy możliwe jest wspomaganie zaburzonej mowy lub wprowadzenie odpowiedniego systemu komunikacji u dzieci, które mowy werbalnej nie są w stanie opanować.

Zespół Szkół Specjalnych w Łomży