Podaj mi swoje nazwisko, a powiem Ci czyś z Łomży (cz. 17)

PRUSZYŃSKI: Łukasz Pruszyński 1730, LBŁ 130; Paweł Pruszynski instigator civitalensis 1747, LMŁ 1300; (instygator ‘1. urzędnik w dawnej Polsce, który dochodził krzywd krajowi wyrządzonych, prokurator królewski; 2. dający powód, oskarżyciel’ (za: SW, cz. I, s. 421); nazwisko utworzone od n. msc. Maz. Pruszyn, siedl., gm. Siedlce (za: SEM cz. 3, s. 153) formantem -ski [2].

Forma żeńska: Gertruda Pruszyńska 1745, LMŁ 1166.

Natomiast nazwisko Pruszko, którego liczna grupa nosicieli żyje obecnie w Łomży, ma wielomotywacyjną etymologię. Wskazuje ona między innymi na to, że pochodzi ono od nazwy etnicznej Prus ‘członek narodu pruskiego’, jak potwierdza to „Słownik nazwisk Polaków” K. Rymuta (s. 302), co ma swoje uzasadnienie m.in. w tym, że to nazwisko pojawia się w XIX wieku w dużej reprezentacji na terenie parafii Jedwabne, np. Antoni Pruszko, włościanin, syn Stanisława i Franciszki z Ptaszyńskich, w służbie parobka zostający, zawarł małżeństwo z Scholastyką Zaykowską włościanką, córką Krzysztofa i Maryanny z Tomaszewskich. Kucze Wielkie; KMJ 1832, poz. 41; Jan Pruszko, żebrak, wdowiec po Małgorzacie z Krasnoskich. Kucze Wielkie; KZJ 1835, poz. 28.  Jeszcze liczniejszych jego nosicieli notują metryki w parafii Wizna: Bolesław Pruszko syn Franciszka i Anny w Wiźnie urodzony 1890, KAUW 78; Bolesław Pruszko cztery miesiące urodzony i zmarły w Wiźnie syn Jozefa i Marianny 1890, KAZW 42; Bolesław Pruszko dwa miesiące urodzony i zmarły w Wiźnie syn Franciszka i Anny 1890, KAZW 98; Franciszek Pruszko syn Panny Ewy Pruszkowny w Domu pod Numerem osiemnastym w Wiznie urodzony 1809I, KAUW 161; Franciszek Pruszko posadnik rolny czterdzieści lat w Wiźnie mieszkający 1890, KAUW 78; Franciszek Pruszko czterdzieści dwa lata posadnik rolny w Wiźnie mieszkający 1890, KAUW 229; Franciszek Pruszko kawaler chłop rolnik dwadzieścia lat urodzony i zamieszkały przy matce we wsi Smoliarze 1890, KAMW 5; Franciszek Pruszko czterdzieści jeden lat posadnik rolny w Wiźnie mieszkający 1890, KAZW 60; Franciszek Pruszko ojciec zmarłego Bolesława mąż Anny posadnik rolny w Wiźnie mieszkający 1890, KAZW 98; Jakob Pruszko mieszczanin gospodarz w Miescie Wiznie zamieszkały lat trzydzieści pięć 1826, KAUW 155; Jakob Pruszko mieszczanin gospodarz lat trzydzieści pięć w Wiźnie zamieszkały 1827, KAZW 38; Jan Pruszko Gospodarz lat trzydzieści dwa w Domu pod Numerem czwartym w Miescie Wiznie zamięszkały 1808, KAUW 67.

W Łomży źródła potwierdzają jego formę żeńską, stąd formant -owa, a nie -ko:

PRUSZKO: Forma żeńska: Franciszka Pruszkowa 1864, KAZŁ 201; nazwisko utworzone od proch, prószyć, gw. prusz ‘drzazgi’, też dźwiękonaśladowcze gw. pruś ‘przywoływanie krów i owiec’, także gw. pruszek ‘cząstka’ (za: SEM cz. 1, s. 237) lub od nazwy etnicznej Prus ‘członek narodu pruskiego’ (NP2, s. 302); też od nazwy miejscowej Proszki, dziś Pruszki Wielkie wieś szlachecka, gm. Rutki-Kossaki, pow. Zambrów; formantem -owa [51].

Nazwisko Przestrzelski – jedna z nazw osobowych lokalnych, pochodząca od nazwy miejscowej Przestrzele. W słownikach nazwisk opisywana jako pochodząca od wyrazu przestrzelić ‘przebić strzałem’ (NP2, s. 309). 

PRZESTRZELSKI: Łukasz Przestrzelski wyrobnik 1862, KAZŁ 254; nazwisko utworzone od n. msc. Maz: Przestrzele, łomż., gm. Jedwabne (za: SEM cz. 3, s. 155) formantem -ski [38].

Jak potwierdzają to źródła, nosicielami tego nazwiska byli także Żydzi łomżyńscy: Przestrzelski Jankiel Moszk, Limer; 11/1884, Łomża; Przestrzelski Abram Ick, Dawid; 2/1905, Łomża; Przestrzelski Ariel Lejb, Szejma; 5/1929, Nowogród. 

Liczni nosiciele tego nazwiska pojawiają się w źródłach z parafii Jedwabne, np.: Antoni Przestrzelski, syn Jana i Julianny Chrzanowskiey. Kaimy; KZJ 1826, poz. 60; Apolinary Przestrzelski, syn Grzegorza i Franciszki Konopczyny. Rostki; KZJ 1826, poz. 64; Jozef Przestrzelski, syn Mikołaja y Maryanny Januszewskiey, mąż Małgorzaty z Polkowskich. Kaimy; KZJ 1827, poz. 21; Ignacy Przestrzelski, Szlachcic, syn Jana i Heleny z Brzostowskich, zawarł małżeństwo z Marcjanną Grądzką, córką Hylarego i Julianny Rydzewskiey. Mocarze; KMJ 1828, poz. 15 Jozef Przestrzelski, Szlachcic, syn Mateusza i Maryanny Gorskiey, zawarł małżeństwo z Justyną Przestrzelską, córką Mikołaja i Maryanny Janczewskiey. Kaimy; KMJ 1829, poz. 8;Tomasz Przestrzelski, Szlachcic, syn Woyciecha i Franciszki Dąbrowskiey, zawarł małżeństwo z Maryanną Kossakowską, córką Michała i Barbary Karwowskiey. Mocarze; KMJ 1829, poz. 25Karol Lucyan Przestrzelski, szlachcic, syn Franciszka i Heleny z Kalinowskich, zawarł małżeństwo z Joanną Supińską wdową, szlachcianką, córką Jana i Katarzyny z Grądzkich. Kąty Chrostowo; KMJ 1832, poz. 8.

PRZEŹDZIECKI: Alexander Konstanty Przeździecki 1875, KAŚŁ 79; nazwisko utworzone od n. msc. Maz.: Przezdziecko, dziś Przeździecko-Drogoszowo, Przeździecko-Dworaki, Przeździecko-Grzymki, Przeździecko-Jachy, Przeździecko-Lenarty, łomż., gm. Andrzejewo; Przeździecko-Mroczki, gm. Zambrów (za: SEM cz. 3, s. 156); też od n. msc. Przezdziatka (za: SHNO t. II, s. 154) formantem -cki [14].

Forma żeńska: Teofila Przeździecka 1873, KAŚŁ 5.

PRZYBOROWSKI: Michał Przyborowski 1647, LBŁ 2387; nazwisko utworzone od n. msc. Wlkp: Przeborowo, dziś Przyborowo, pozn., gm. Łubowo; leszcz., gm. Krobia; Młp: Przeborowie, Przyborowie, dziś Przyborów, tarn., gm. Czarna; Maz: Przyborowice Wielkie, Przeborowice, Przyborowo, łomż., gm. Grabowo (za: SEM cz. 3, s. 154) formantem -ski [3].

PRZYBYLSKI: Albert Przibylski 1616, LBŁ 486; nazwisko utworzone od n. os. Przybył, też Przybyła, Przybyło (za: NMK s. 320) formantem -ski [34].

PRZYBYŁOWSKI: Leon Przybyłowski 1865, KAZŁ 227; nazwisko utworzone od n. msc. Krpłd: brak n.m. (za: SEM cz. 3, s. 156); może też od przybyć, przybyły’ przybysz, ten, kto przybył’ (za: NMK s. 320) formantem -owski [25].

PRZYBYSI(Z)EWSKI: Lucjan Przybysiewski 1693, LBŁ 1354; nazwisko utworzone od n. msc. Krpłd: Przybyszówka, rzesz., gm. Świlcza (za: SEM cz. 3, s. 156) [3].

PRZYCHODZIEŃ: Helena Przychodzień 1793, KACŁ 1424; nazwisko utworzone od ap. przychodzień ‘przybyły’ (za: SHNO t. II, s. 54) [50].

PRZYIEMSKI: Franciszek Przyiemski 1829, KAUŁ 155; nazwisko utworzone od n. msc. Wlkp: Przyjma, koniń., gm. Golina (za: SEM cz. 3, s. 157) formantem -ski. 

PRZYTULSKI: Józef Przytulski 1789, KACŁ 909; nazwisko utworzone prawdopodobnie od przytulić ‘przycisnąć, przygarnąć do siebie’ (za: SEM cz. 1, s. 242); też od n. msc. Przytuły gm. Jedwabne formantem -ski.

Forma żeńska: Scholastyka Przytulska 1781, KACŁ 52.

PSTRĄGOWSKI: Franciszek Pstrągowski 1874, KAŚŁ 17; nazwisko prawdopodobnie utworzone od ap. pstrąg ‘gatunek ryby’ formantem -owski; też od n. msc. Pstrągowa rzesz., gm. Czudec (za: NP2, s. 318) formantem -ski [4].

PSZCZOŁKOWSKI: Marcin Pszczołkowski 1810, KAUŁ 361, 324; nazwisko utworzone od ap. pszczółka formantem -owski.

Forma żeńska: Antonina Pszczołkoska 1810, KAZŁ 261.

PTAK: Małgorzata Ptak 1620, LBŁc 1322; nazwisko utworzone od ptak (za: SEM cz. 1, s. 243); też od ap. ptak ‘rodzaj gry towarzyskiej’, ‘członek męski’ (za: NMK s. 321) [28].

PTASIŃSKI: Laurenty Ptasiński 1794, KACŁ 1600; nazwisko utworzone od por. Ptak formantem -iński.

Forma żeńska: Katarzyna Ptasinska 1711, LBL 1324.

PTASZYŃSKI: Jan Adam Ptaszyński 1767, KAUŁ 807; nazwisko utworzone od por. Ptak formantem -yński [17].

Forma żeńska: Marianna Ptaszyńska 1745, LBŁ 297.

PUCHALAK: Ignacy Puchalak 1724, LBŁ 327; nazwisko utworzone prawdopodobnie od błr. puchal ‘człowiek nadęty’; też od puchacz, gw. puchała (za: SEM cz. 1, s. 243) formantem -ak.

Forma żeńska: Antoniowny Puchalaczki dziecię 1739, LMŁ 838.

PUCHALCZYK: Aron Jankielowicz Puchalczyk mularz 1827, APŁ z. 169; nazwisko utworzone formantem -czyk od por. Puchalak.

PUCHALSKI: Walenty Puchalski 1722, LBŁc 206; nazwisko utworzone od n. msc. Maz: Puchały, warsz., gm. Raszyniec; łomż., gm. Łomża (za: SEM cz. 3, s. 157); też od n. os. Puchal, Puchała (za: NMK s. 322) formantem -ski [21].

Forma żeńska: Katarzyna Puchalska 1725, LBŁc 443.

(PUŁAWSKI) Forma żeńska: Józefa Puławska 1820, KAZŁc 159; nazwisko utworzone prawdopodobnie od n. msc. Pułazie (za: SHNO cz. II, s. 58) formantem -ski [6].

PUSZ: Józefa Pusz 1868, KAZŁ 58; nazwisko utworzone być może od ap. pusz ‘pióropusz’ (za: SEM cz. 1, s. 244) [17].

PUŹNIEWSKI: Jan Puzniewski 1751, LBŁ 834; nazwisko utworzone od ap. stp. poździe ‘późno’ (za: NP2, s. 289) formantem -ewski.

Forma żeńska: Marianna Puzniewska 1751, LBŁ 833.

(PUŻEWSKI) Forma żeńska: Pużewska 1706, LMŁ 199; nazwisko utworzone od ap. puzo ‘brzuch bydlęcy’ (za: NP2, s. 325) formantem -ewski.

PYCIA: Ludwik Lumnia Pycia 1808, ADŁ; nazwisko utworzone od pytać, por. też gw. ap. pyta ‘ogon; członek męski; powróz do bicia’ (za: NP2, s. 326) [2].

PYTLEWSKI: Aleksander Pytlewski 1870, KAŚŁ 47; nazwisko utworzone prawdopodobnie od ap. pytel ‘rodzaj sita’, ‘koszula pokutna’, pożyczka ze stwniem. butil lub śrwniem. biutel (za: SEM cz. 1, s. 246); też od n. os. Pytel <pytel ‘worek, miech, mieszek’, też pytel młynarski „do niego przesiewa się zmieloną mąkę’ (za: NMK s. 323) formantem -ewski [2].