Podaj mi swoje nazwisko, a powiem Ci czyś z Łomży (cz. 11)

KUBERSKI: Franciszek Kuberski 1832, KAUŁ 103; nazwisko utworzone od n. m. Kubra łomż., gm. Jedwabne (NP1, s. 482) formantem -ski [3].

Forma żeńska: Barbara Kuberska 1820, KAZŁ 44.

KUCHTA: Dorota Kuchta 1639, LBŁc 1519; nazwisko utworzone od ap. kuchta ‘kucharz’ (za: SEM cz. 1, s. 133) [1].

KUCISZ: Jan Kucis służący 1868, KAZŁ 79; nazwisko utworzone od podstawy kut-, por. kutać ‘otulać, przygarniać ręką’, ap. stp. kuta ‘habit zakonny’, kuty, kuć; (za: NP1, s. 499) formantem -isz [10].

KUCZEWSKI: Bartholomaus Kuczewski senior konsul Lomzensis 1584, APB zbiór Kapicjana; nazwisko utworzone od n. msc. Wlkp: Kuczów, dziś Kuców, piotr., gm. Kleszczów; Maz. łomż.: Kucze, dziś Kucze Wielkie i Małe, łomż., gm. Jedwabne (por. NWHS, s. 136; też od n. msc. Kuczyno, Kuczali, Kuczew (za: SHNO t. I, s. 189) formantem -(ew)ski [20].

KUCZYŃSKI: Jakub Kuczyński 1757, LMŁc 2079; nazwisko utworzone od n. msc. Wlkp: Kuczyna Wielka, dziś Kuczyna, leszcz., gm. Krobia; Maz: Kuczyno, dziś Kuczyn, łomż., gm. Klukowo (za: SEM cz. 3, s. 94) formantem -ski [68].

Forma żeńska: Marianna Kuczyńska 1754, LMŁc 1874.

  (KUJAWSKI) Forma żeńska: Maryanna Kujawska na służbie będąca 1819, KAŚŁ 10; nazwisko utworzone od n. msc. Młp: brak n. msc. (za: SEM cz. 3, s. 94) [6].

KUKIEŁKA: Moszk Bendetowicz Kukiełka wyrobnik 1833, APŁ z. 169; nazwisko utworzone od ap. kukła//kukla ‘podłużna bułka’; gwarowe z różnych stron Polski ‘pieczywo świąteczne, obrzędowe’ (za: SEM cz. 1, s. 134) formantem -ka [2].

KUKLIŃSKI: Łukasz Kukliński 1689, LBŁ 1112; nazwisko utworzone od n. msc. Maz. (zapisy także z Krpłd): Kuklino, dziś Kuklin, ciech., gm. Wieczfnia Kościelna (za: SEM cz. 3, s. 94); też od n. os. Kukla (za: NMK s. 216) formantem -(iń)ski [5].

Forma żeńska: Marianna Kuklinska 1682, LBŁ 758.

KUKOWSKI: Piotr Kukowski 1794, KACŁ 1534; nazwisko utworzone od n. msc. Wlkp: Kukowo, włoc., gm. Skępe (za: SEM cz. 3, s. 94) formantem -ski [9].

KULAS: Szymon Kulas 1757, LMŁ 2091; nazwisko utworzone od ap. kulawy, kulas (za: SEM cz. 1, s. 135) [16].

Forma żeńska: Anna Kulesina 1869, KAZŁ 8.

(KULASZEWSKI) Forma żeńska: Ewa Kulaszewska 1878, KOPL 315; nazwisko utworzone od ap. kula lub kuleć, lub kulić się (NP1, s. 487) formantem -asz+ewski [22].

KULESZA: Jan Kulesza 1774, KAUŁ 1279; nazwisko utworzone od ap. kulesz ‘mamałyga’ (za: SEM cz. 1, s.135); też od n. msc. Kulesze gm. Kulesze Kościelne, pow. Wysokie Mazowieckie (por. NWHS, s. 136) [56].

KULIGOWSKI: Szymon Kuligowski 1740, LBŁ 74; nazwisko utworzone od n. msc. Kuligów, Kuligowo (za: SHNO t. I, s. 192); też n. msc. Kuligi, gm. Rajgród, pow. Grajewo (por. NWHS, s. 136) formantem -ski [24].

KULIK: Małgorzata Kulyk 1632, LBŁ 915; nazwisko utworzone od ap. kulik ‘gatunek ptaka’ (za: SEM cz. 1, s. 135) [1].

KULIKOWSKI: Placyd Kulikowski 1755, LMŁ 1960; nazwisko utworzone do n. msc. Krpłd: Kulików (za: SEM cz. 3, s. 94); też od n. msc. Kuliki, Kulikowo (za: SHNO t. I, s. 193) formantem -ski [10].

Forma żeńska: Magdalena Kulikowska 1775, KAUŁ 1382.

KULKIN: Girsz Kulkin 1896, KS;  nazwisko utworzone od ap. kula, też od n. m. Kule (Grodno, Kowno, Wilno) Kulki (Witebsk), Kulkiszki (Wilno) (za: SEŻ, s. 199).

Nie ma już dzisiaj w Łomży przedstawicieli rodziny Kulkinów. Jednak samo nazwisko przywołano, ponieważ historia miasta, a właściwie jednej z jego przestrzeni (tzw. podwórze Kulkina) była dawniej opisywana w kontekście przedstawiciela tej rodziny i oddaje atmosferę miasta, przywołując taki oto obraz wielokulturowej Łomży: 

„Nie sposób pomniejszyć zasług tego podwórza w historii miasta. Długie podwórze, które schodziło w dół, z prawej strony równoległe do Góry Kapucyńskiej, a lewej do „Grobli”, było kanałem prowadzącym z Nowego Rynku do rzeki i graniczyło w dużej części z ogrodem Blikowskiego. Ponad sto rodzin żydowskich znalazło na tym podwórzu dach nad głową. Setki dzieci tutaj się urodziły, wychowały w chederach i nauczyły się zawodu, bez konieczności opuszczania jego obszaru. W tym podwórzu ja także się urodziłem i spędziłem czternaście lat swego dzieciństwa. 

Było obrazem miasteczka z całym zróżnicowaniem stanów społecznych, majątkowych i rodzajów ludzi: bogaci i ubodzy, ustosunkowani i niskiego stanu, chasydzi i ich przeciwnicy mitnagdim), ciężko pracujący na kromkę chleba i pożyczający na procent oraz próżniaki. I nie było rzemiosła, które nie byłoby reprezentowane w podwórzu Kulkina: jakieś dziesięciu szewców, stukających codziennie młotkami. Byli wśród nich specjaliści, byli rymarze. Także pięciu krawców, oprócz szwaczek, których maszyny Singera terkotały  po całych dniach, stolarze, tokarze, piekarze, farbiarze, tragarze, furmani i nad wszystko pięciu mełamedów uczących dzieci, których liczba przekraczała dwie setki. Mieszkali tu także gabaje Świętego Bractwa ”Chewra Kadisza”, przedsiębiorca drogowy i koszarowy, kupiec drzewny, sprzedawca mleka, który codziennie doił kilka krów, zaopatrując w świeże mleko mieszkańców podwórza, rosyjskiego sądu pokoju, jednego generała który zawsze miał do swojej dyspozycji piękny powóz itp.

Przez cały dzień był tam nieprzerwanie hałas, gwar i ruch, ponieważ czynili go nie tylko mieszkańcy podwórza. Służyło ono bowiem jako przejście skracające drogę wszystkim idącym do Piątnicy i przychodzącym stamtąd do miasta, wszystkim idącym kąpać się w Narwi, wszystkim mieszkańcom dzielnicy Rybaki z boku szosy i osiedla, za ogrodem Chodźki. Wielka emigracja do Ameryki przed pierwszą wojną światową koncentrowała się w Łomży na tym podwórzu. Tutaj robiono wszystkie przygotowania, tutaj przychodzili przemytnicy i przemycali i drogą prowadzącą do Piątnicy pod osłoną nocy grupy emigrantów, sprowadzali ich na wozach i prowadzili do przejścia na granicy, do Prus. Hałas szczególnie narastał „w czasie zbiorów całej trzody”, jak nazywano wszystkie chedery, które mieściły się na tym podwórzu. Wszystkie dzieciaki jednoczyły się w zabawie albo ogłaszały wojnę „cheder przeciwko chederowi”. Podwórze miało powody do szczęścia i kilka wielkich osobistości tutaj trafiło: aktor Abraham Icchak Kamiński przemieszkiwał tu dotąd aż zachorował i został zabrany do szpitala. Tutaj pracował w piekarni braci Paniczów „Urka Nachalnik” zanim zasłynął ze swego męstwa i pomnożył moc i wspaniałość Żydów w mieście. Mój brat nie spoczął dopóki go nie namalował. Także stary chazan (kantor) wielkiej synagogi tutaj mieszkał, a jego głosu nie raz słuchali wszyscy tutejsi mieszkańcy” (por. Księga pamięci łomżyńskiej gminy żydowskiej; dalej skrót: KPŁGŻ). 

Dalej w tym łomżyńskim pinkasie wspomina się to miejsce i związane z nim osoby:

„Właścicielami tego ogromnego podwórza było trzech „Kulkinów”: ojciec, syn i wnuk. Kobiet tam nie było. Stary Kulkin był prywatnym adwokatem, jednym z dawnych „zaufanych i zaprzysiężonych” , którzy mieli pozwolenie prowadzić sprawy sądach pokoju, a czasami także w sądach okręgowych. Był stary. Codziennie chodził kąpać się w Narwi od wczesnej wiosny do jesieni. Przychodził do synagogi w dniach pamięci swego ojca i matki oraz w okresie Strasznych Dni (jamim noraim).  Syn, absolwent fakultetu prawa, specjalizował się w swoim zawodzie, był zasymilowany z Rosjanami, a jeszcze bardziej z Polakami i ze wszystkim, co było możliwe, oddalił się od Żydów.

Wnuk uczył się w gimnazjum żydowsko – polskim doktora Goldlusta a następnie na politechnice w Gdańsku. Studiował Biblię i dzieje Izraela u swego ojca, jednak zawsze przyjaźnił się z „szekecami” czyli łobuziakami.

Kulkin nie pobierał czynszu za mieszkanie sam osobiście. Robił to stróż domu, inteligentny i bystry goj. Stróż ten wydawał wszystkie polecenia i rozporządzenia właściciela domu oraz zajmował się sprawami konfliktowymi między właścicielem a lokatorami. Syn pouczył stróża, aby obchodził się z Żydami silną ręką, nie okazując względów. Nie zezwalał  stróżowi być „szabatowym gojem” (szabes gojem) podwórza, chociaż stróż odnosił z tego poważne korzyści w pieniądzach i naturze. Właśnie w wigilię szabatu (erew szabat), czasie, gdy wszystkie domy były posprzątane i ozdobione na cześć szabatu, a Żydzi ubrani w szabatowe stroje szli po dróżkach długiego podwórza na modlitwę, stróż znajdował sobie odpowiednią chwilę do zamiatania , wznosząc tumany piasku na domy i ludzi. Także uciskał chederowe dzieci, aby spodobać się swoim panom. Jednak dzieci znajdowały sposób, aby wywrzeć na nim zemstę przy każdej sposobności: rzucały kamieniami w blaszany daszek jego mieszkania i hałasowały na całym podwórzu, a także nie dawały mu spać po południu i wybijały mu szyby.

Kiedyś doszły do nas fałszywe pogłoski, że stary Kulkin przeszedł do Wieczności. Szames „Ochronki dla sierot” przyszedł szybko z grupą sierot, aby czytać psalmy za jego duszę. i zastali starego delektującego się szklanką herbaty i konfiturami. 

Kiedy zelżał reżim w czasie niemieckiej okupacji w pierwszej wojnie światowej i za polskiej władzy, na tym rozległym podwórzu znalazły sobie partie plac na ludowe zgromadzenia. A jeśli zebranie było nielegalne, to przecież podwórze miało dziesięć wejść i wyjść i tymi dziesięcioma drogami manifestanci wycofywali się, albo gromadzili, zależnie od potrzeby.

Około dziewięćdziesięciu procent mieszkańców stanowili ludzie ubodzy, ciężko pracujący na życie. Bogaci byli nieliczni. Należał do nich Rużaner właściciel cegielni, kierownik banku Pciner, niektórzy urzędnicy i oficerowie  nie pochodzący z narodu żydowskiego – byli nieważną mniejszością. 

Podwórze Kulkina było miasteczkiem, osiedlem szczególnym pod względem swoich cech i charakteru oraz składu społecznego. Było siedzibą także organizacji młodzieżowych jak He-Chaluc i Cejrej- Cijon. Stało się także ośrodkiem politycznym i polem działalności legalnej i nielegalnej.

Teraz opustoszało podwórze i zarosły jego dróżki. I nikt już tu nie przychodzi, ani nie wychodzi…” (por. KPŁGŻ, s. 232.)

KULMAN: Fajba Jankielewicz Kulman perfumiarz 1840, APŁ z. 169; nazwisko utworzone od niem. n. os. Kohlmann, Kühlmann, Kolm, Kullm, te od Kuhl (NP1, s. 489).

KUM(I)ELSKI: Jan Kumelski 1721, LBŁ 172; nazwisko utworzone od n. msc. Maz: Kumelsko, Kumielsko, dziś Kumelsk, łomż., gm. Kolno (za: SEM cz. 3, s. 95).

Forma żeńska: Teodora Kumielska 1876, WPRŁ 185.

KUNAT: Elżbieta Kunat 1650, LBŁ 2636; nazwisko utworzone od im. Konrad < stwniem. Cuonrad, Conrad, Cunrad od kuoni ‘odważny, dzielny, doświadczony w boju’ i rat ‘rada’, ‘dający radę, doradca’ (za: SEM cz. 2, s. 72).

KUNATOWSKI: Franciszek Kunatowski 1717, LBŁ 69; nazwisko utworzone prawdpodobnie od por. Kunat formantem -owski.

Forma żeńska: Zofia Kunatowska 1731, LBŁ 35. 

KUNZ: Neuman Kunz kupiec 1819, KAŚŁ 24; nazwisko utworzone najpewniej od stwniem. Cuonrad, Conrad, Cunrad, stwniem. kuoni ‘odważny, dzielny, doświadczony w boju’; gniem. Kunze (za: SEM cz. 2, s. 73).

KUPIECKI: Wolf Herszkowicz Kupiecki 1827, 1828 APŁ z. 169; nazwisko utworzone od ap. kupiec (za: SEM cz. 1, s. 136) formantem -cki [2].

Forma żeńska: Myndla z Wolfow Kupiecka 1827, APŁ z. 169.

KUPIS: Michał Kupis 1887, KOPŁ 253; nazwisko utworzone od podstawy kup-, por. kupić, kupa formantem -is [17].

KUREK: Jan Kurek 1469, ŁT. III 25; nazwisko utworzone od kur, kura, kurek (za: SEM cz. 1, s. 136) też od kurek ‘chorągiewka, wiatraczek na kościele’, przen. ‘doskonały strzelec’ lub n. os. Kur formantem -ek (za: NMK s. 218) [8].

KURELSKI: Julian Kurelski 1896, KS; nazwisko utworzone od  [5].

KURKO(W)SKI: Adam Kurkoski 1810, KAZŁ 351; nazwisko utworzone od Maz. łomż. n. msc. Kurki gm. Szczuczyn; Kurkowo gm. Grabowo (por. NWHS, s. 137) [15].

Forma żeńska: Marianna Kurkowska 1876, WPRŁ 165.

KURPIEŃSKI: Grzegorz Kurpienski 1810, KAZŁ 397; nazwisko utworzone prawdopodobnie od n. msc. Maz: Kurpie, Kurpiewo, dziś Kurpie Szlacheckie, ostroł., gm.Troszyn (za: SEM cz. 3, s. 96) formantem -eński [1].

KURPIEWSKI: Jan Kurpiewski 1646, LBŁ 2255; nazwisko utworzone od por. Kurpieński (za: SEM cz. 3, s. 96) [42].

Forma żeńska: Marianna Kurpiewska 1871, KAŚS 29.

KURPIK: Stanisław Kurpik 1651, LBŁ 2729; nazwisko utworzone prawdopodobnie od Kurp ‘mieszkaniec dawnej Puszczy Kurpiowskiej’ formantem -ik.

KWIATKOWSKI: Franciszek Adam Kwiatkowski 1786, KACŁ 615; nazwisko utworzone od n. msc. Wlkp: Kwiatkowice, sier., gm. Wodzierady; Kwiatków, kal., gm. Ostrów Wielkopolski; Pom: Kwiatki, Kwiatkowice, dziś część Płużnicy, tor., gm. Płużnica (za: SEM cz. 3, s.96) formantem -ski [46].

Forma żeńska: Józefa Barbara Kwiatkowska 1784, KACŁ 411.

KWIK: Laurenty Kwik 1610, MBŁ 557; nazwisko utworzone od ap. kwik ‘głos wydawany przez świnie’ (za: SEM cz.1, s. 136) [3].