Podaj mi swoje nazwisko, a powiem Ci czyś z Łomży (cz. 5)

Nazwiska odmiejscowe

Nazwiska odmiejscowe zostały utworzone od nazw miejscowych i stanowią liczną grupę antroponimów łomżyńskich. Są to nazwiska utworzone od nazw miejscowości – zarówno miast, jak i wsi, np.: Cholewicki, Drożęcki, Giełczyński, Godlewski, Kulesza, Modzelewski, Piątnicki, Komorowski. Tego typu nazwiska najczęściej tworzone były w formie przymiotnikowej, za pomocą formantu -ski, rzadziej zaś -cki. 

Nazwiska utworzone od nazw miejscowych z formantem -ski, mogą mieć także jego odmienioną formę, np.: -ow-ski, -aw-ski, -iń-ski, -ań-ski i inne. 

Nazwiska odimienne 

Nazwiska odimienne to te, które pochodzą od nazw osobowych. To jest druga dość liczna grupa nazw osobowych, którą reprezentują takie nazwiska jak, np.: Adamczyk, Andrzejewski,  Jankowski, Jurczyk, Piotrowski. Do grupy tej można zaliczyć także nazwiska o charakterze  wielomotywacyjnym, np.: Chodkiewicz, Kalisik, Pol, które mają charakter wielomotywacyjny. Geneza tychże nazwisk ma swoje źródło w innej nazwie osobowej lub w nazwie określonego wyrazu pospolitego. Przykładem nazwiska wielomotywacyjnego są m.in. antroponimy: Połonka – utworzony od ap. połon ‘niewola; zdobycz’; też od im. Apolonija (za: NP2, s. 270); Karbowski – karb ‘wycięty znak rejestrujący liczbę czegoś, porządek, ryzy, granice, fale na włosach’; n. os. Karab, Karoubi, Karubi; ar. karub ‘cherub, cherubin’ (za: SEŻ, s. 166), n. msc. Pom.: Karbowo, tor., gm. Brodnica (za: SEM cz. 3, s. 72); Rodowicz – nazwisko utworzone od podstawy rod-, por. rodzić, ród, rodzina, też od im. złożonych typu Rodomił (NP2, s. 365); Rubin – nazwisko utworzone od 1. rubin ‘kamień szlachetny’(za: SEM cz. 1, s. 256); 2. im. Rubin – formy im. Robert (stwniem. Hrodebert, Robert, Ropert, Rubert, Rupert, Ruprecht od germ. hroth ‘sława, zwycięstwo’ i stwniem. beraht ‘jasny, błyszczący’ (za: SEM cz. 2, s. 115). 

Nazwiska odapelatywne 

Nazwiska odapelatywne pochodzą od nazw wyrazów pospolitych. Mogą one być równe nazwom wyrazów pospolitych albo być od nich utworzone. Nazwiska te najczęściej były tworzone od rzeczowników pospolitych, np. Kałdunek, Kapusta, Kosak. Określały one jakąś cechę wyróżniającą danego człowieka. Mogła to być cecha jego charakteru, wyglądu lub nazwa wykonywanego zawodu.  Nazwiska odapelatywne mają zróżnicowaną budowę, co stanowi wynik tego, że pochodzą one od: różnych wyrazów, cech czy zawodów. 

Nazwiska odapelatywne możemy podzielić na:

• określenia nazywające cechy charakteru – np. Truda nazwisko utworzone od germ. ap. trūdi ‘moc, siła’ pomieszanego z drūda, stwniem. trūt, drūt ‘ukochany, miły’ (za: SEM cz. 5, s. 271-272);
• określenia nazywające zawody, pełnione funkcje – Rymarz nazwisko utworzone od ap. rymarz ‘rzemieślnik robiący około rzemieni, siodlarz’ (za: SW cz. II, s. 1430);
• określenia nazywające zwierzęta – Jeżewicz nazwisko utworzone od ap. jeż m.in. ‘o człowieku ostro reagującym’ (za: SEM cz. 1, s. 96);
• określenia przedmiotów użytku codziennego – Szafkowski nazwisko utworzone od ap. szafa (za: NP2, s. 517); Zegarowski nazwisko utworzone od  ap. zegar;
• określenia związane z rozrywką – Firlej – nazwy tańca, lub żartu’.

(Więcej przykładów na stronie: www.name.lomza.pl i w kolejnej części artykułu łomżyńskiej antroponimii.)

Tymczasem przyjrzyjmy się kolejnym nazwiskom, jakie nosili mieszkańcy dawnej Łomży.