Jubileusz 600-lecia nadania praw miejskich

W „Gazecie Bezcennej” z dnia 16 stycznia 2018 roku, w artykule pt. „Coraz nas mniej” przeczytałem przygnębiającą wiadomość, że mieszkańców Łomży co rok systematycznie ubywa o kilkaset osób.

Łomża swoje apogeum wielkości miała w 1998 roku. Było nas 64 828 osób. W tym miejscu postaram się przypomnieć z dziejów miasta trzy ważne okresy jego rozwoju.

Pierwszy okres to lata 1807-1813, czas Księstwa Warszawskiego, które było pod protektorem Francji. Miasto Łomżę podniesiono wówczas do rangi stolicy departamentu, czyli odpowiednika województwa, w skład którego wchodziły następujące powiaty:

1. łomżyński z siedzibą władz w Łomży,

2. biebrzański (w Szczuczynie),

3. tykociński (w Tykocinie),

4. dąbrowski (w Augustowie),

5. kalwaryjski (w Kalwarii – obecnie na Litwie),

6. mariampolski (w Mariampolu – obecnie Litwa),

7. powiat wigierski (z siedzibą w Sejnach).

Miasto Łomża w 1808 roku liczy 1359 mieszkańców, a w 1814 ma ich już około 3 tysięcy. Stolicą departamentu było przez 6 lat i w tym czasie liczba mieszkańców powiększyła się o ponad 100 procent, tj. 1641. Powstało wiele urzędów departamentowych.

Drugi okres to lata 1866-1914, w okresie Królestwa Polskiego. W ostatnich dniach grudnia 1866 roku car Aleksander II wprowadził nowy podział administracyjny ziem polskich. W myśl nowych przepisów powstała gubernia łomżyńska z siedzibą władz w Łomży. W tym czasie liczba mieszkańców Łomży dochodziła do 10 tysięcy. W skład guberni wchodziły powiaty:

1. łomżyński z siedzibą w Łomży,

2. kolneński z siedzibą w Kolnie,

3. makowski z siedzibą w Makowie,

4. mazowiecki z siedzibą w Tykocinie,

5. ostrołęcki z siedzibą w Ostrołęce,

6. szczuczyński z siedzibą w Szczuczynie,

7. ostrowski z siedzibą w Ostrowi,

8. pułtuski z siedzibą w Pułtusku (od 1897 roku),

9. węgierski z siedzibą w Węgrowie (od 1913 roku).

Nastąpił przyspieszony rozwój Łomży. Powstało wiele urzędów gubernialnych. Rozwinęło się budownictwo. Niektóre z budynków z tego czasu przetrwały do dziś i są ozdobą miasta. Uruchomiono nowe zakłady wytwórcze. W 1913 roku miasto liczyło 26 700 mieszkańców, nie licząc wojska, którego było w garnizonie łomżyńskim ponad 6 tysięcy.

Trzeci okres ostatni i najważniejszy czas świetności, który wielu obecnych mieszkańców miasta przechowuje jeszcze w pamięci, to czasy po reformie administracyjnej 1975 roku, lata PRL-u i początkowy okres III RP do 1998 roku.

Należy cofnąć się do początku lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku, aby zrozumieć, dlaczego doszło do utworzenia w Polsce 49 województw. W dniu 21 grudnia 1970 roku pierwszym sekretarzem Komitetu Centralnego PZPR został wybrany Edward Gierek. W owym czasie był najważniejszą osobą w państwie i decydował o wszystkim.

Gierek od 1974 roku podczas wystąpień publicznych mówił o „równym rozwoju kraju”. Chciał, by społeczeństwo było blisko władzy wojewódzkiej i tzw. szary człowiek miał ją w odległości nie przekraczającej 50 km. Był zdecydowanym przeciwnikiem 17 wielkich województw. Nowo utworzone mniejsze województwa miały taki sam zakres władzy jak poprzednie duże. W transmitowanych przez telewizję dyskusjach widać było zwolenników i przeciwników reformy administracyjnej.

Stało się. Rada Państwa ogłosiła z dniem 1 czerwca powstanie nowych województw. Miasto Łomża zostało stolicą województwa łomżyńskiego. Obszar nowego województwa wynosił 6 025 km kw., a zamieszkiwała je ludność w liczbie 364 tys. W składzie województwa znalazł się teren dawnych powiatów: łomżyńskiego, grajewskiego, zambrowskiego, kolneńskiego i wysokomazowieckiego, które zlikwidowano.

W 1975 roku Łomża liczyła 27 200 mieszkańców, a przez 24 lata istnienia województwa liczba ta wzrosła o 37 228 osób – 160%. W kolejnych latach przybywało corocznie ponad tysiąc mieszkańców Łomży, co ilustruje poniższa tabela. Po roku 1991 przyrost ludności nie był już tak intensywny.

Rok	Przyrost liczby ludności
1976	2048
1977	2079
1978	3419
1979	3119
1980	1143
1982	2607
1983	2667
1986	1845
1987	2200
1988	1077
1991	1358

Wymienione dane uwidaczniają, jaki był olbrzymi rozwój miasta i wzrost liczby ludności. Rekordowy był rok 1978, w którym przybyło mieszkańców 3419. Obecnie nikt tego nie pamięta i nie wierzy, że aż tak Łomża mogła powiększyć się w jednym roku.

Nie będę wymieniał, co powstało w PRL-u, napiszę tylko tyle: nie było bezrobocia, kto chciał ten pracował. Wiele zbudowanych wówczas zakładów pracy zostało później zlikwidowanych, a bezrobocie sięgnęło nawet 22%.

W „Tygodniku Narew” z 3 października 2017 roku w artykule pt. „Razem budujemy Łomżę” doczytałem się, że w okolicach osiedla Wiosennego przy szosie do Mężenina jest zaplanowane wybudowanie nowego osiedla domów jednorodzinnych. Nowe osiedle będzie mogło liczyć około 3 tys. mieszkańców. To osiedle powstanie za około 10 lat na obszarze 63 hektarów. Autor anonimowy napisał, że tak wielkiego zaplanowanego przedsięwzięcia miasto nigdy nie przeżywało.

Rozumiem, dlaczego nie podpisał się, bo minął się z prawdą o wielkim historycznym przedsięwzięciu. Nie wie, że Łomża w ciągu jednego tylko roku 1978 powiększyła się około 3,5 tys. mieszkańców. Natomiast w czasach PRL-u w ciągu 10 lat (1976-1985) nastąpił wzrost o 20 101 osób.

Analizując dzieje Łomży, zastanawiamy się, co wpływało pozytywnie na jej rozwój. Historia ziemi łomżyńskiej pokazuje, że miejscowości, które w pewnym czasie odgrywały istotną role, na przykład Szczuczyn, Nowogród, Wizna, później podupadły. Co się do tego przyczyniło, że Łomża rozwijała się szybciej. Do wydarzeń o największym znaczeniu należy zaliczyć:

• przywilej lokacyjny z 1418 roku,

• powstanie szkoły średniej w 1614 roku,

• powstanie departamentu łomżyńskiego w 1807 roku,

• utworzenie guberni łomżyńskiej w 1866 roku,

• utworzenie województwa łomżyńskiego w 1975 roku.

Wymienione wyżej daty są bardzo ważne, a wśród nich może najważniejsze – 1 czerwca 1975 roku, początek okresu prosperity miasta. Od niej zaczął się czas niebywale intensywnego rozwoju cywilizacyjnego, kulturalnego, gospodarczo-przemysłowego. Warto pamiętać tę ważną datę.

Po likwidacji województwa łomżyńskiego co roku liczba ludności Łomży zmniejsza się o kilkaset osób. Na koniec roku 2017 miasto liczy 59 147 mieszkańców. W ciągu 14 „powiatowych” lat liczba ludności Łomży zmniejszyła się o 8%, to znaczy o 5 281 osób. To prawie tak, jakby zniknęła ludność Wizny i Nowogrodu razem wziętych. Myśląc futurologicznie: wątpię, aby Łomża za 200 lat osiągnęła 100 tysięcy mieszkańców. Tylko samo pudrowanie czy lukrowanie dróg asfaltowych i chodników nie pomoże w rozwoju miasta.

Zatroskany od wielu pokoleń mieszkający w Łomży

Janusz Dąbrowski

Najważniejsze wydarzenia z historii Łomży, które zadecydowały o rozwoju

(w wielkim skrócie)

Czy w Łomży pamięta się o najważniejszych w jej historii wydarzeniach? Jest ulica Księcia Janusza I i planowany jest pomnik na 600-lecie miasta. Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Kościuszki kontynuuje tradycję łomżyńskiej szkoły średniej od 1614 roku. Wspominając czasy departamentu łomżyńskiego, można na przykład nazwać imieniem Bonapartego szkołę lub ulicę – Francuską.

Gdy w Polsce minie władza rządzącej obecnie partii PIS, należy postawić pomnik Edwardowi Gierkowi za ustanowienie województwa łomżyńskiego. To mu się należy jak korony królom. Powyższe daty powinny mieć ślady widoczne w mieście.

Na koniec zadam pytanie: dlaczego wiele najlepszych lat Łomża, jeśli chodzi o rozwój miasta, przypada na czasy, kiedy Polska nie miała pewnej suwerenności.