Historia w glinie zaklęta

Fundacja Czas Lokalnyotworzyła stałą ekspozycję rzeźb ceramicznych, aby przywołać Łomżę z początku XX wieku – wielokulturową i wielowyznaniową.

Wielokulturowe oblicze Łomży

W drugiej połowie XIX w. Łomża znalazła się pod zaborem rosyjskim jako stolica guberni. Przybyli do niej nowi mieszkańcy i stała się ośrodkiem wieloetnicznym oraz wielowyznaniowym. Obok katolików żyli tu wyznawcy prawosławia, judaizmu i koloniści z Prus, wyznania ewangelicko-augsburskiego. W znaczeniu religijnym wszystkie kultury miały wspólnego przodka - biblijnego Abrahama. W mieście były trzy kościoły rzymskokatolickie, dwie cerkwie, zbór protestancki oraz synagoga. Dzięki położeniu na trakcie z Warszawy do Petersburga przez Wilno Łomża odbudowała potencjał kulturowy i ekonomiczny, aby przeżyć okres rozkwitu po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w latach 20. i 30. XX wieku.

Artyści przypominają Łomżę sprzed lat

Wystawa ceramicznych figur powstała w przedsionku wejścia do Galerii „Aporia” u zbiegu ulic Senatorskiej i Giełczyńskiej. To plon projektu „Ślady Historii -Wielokulturowe oblicze Łomży część I”, który został sfinansowany z funduszy Urzędu Marszałkowskiego w Białymstoku oraz przy wsparciu Urzędu Miejskiego w Łomży. Autorami figur są artyści – Ewa Skłodowska i Robert Sokołowski. Ich rzeźby mają przypomnieć mieszkańcom Łomży, że kres wielokulturowego miasta nastał wraz z II wojną światową.

Z jednej gliny ulepieni...

Przedstawiamy krótką prezentację ceramicznych rzeźb.

Wielka Synagoga w Łomży – zbudowana w latach 1878-1889 wg projektu Henryka Marconiego w stylu mauretańskim. Znajdowała się na rogu ulic Giełczyńskiej i Senatorskiej. Działała przy niej słynna w Polsce Jeszyba Kdasza, którą prowadził rabin Elizer Szulawicz. Synagoga został zburzona przez Niemców podczas II wojny światowej.

Reb Michael ben Josef-Aron Łucki - główny kantor (hebr. chazan) łomżyńskiej synagogi po 1918 r. Odpowiadał za prowadzenie nabożeństw. Słynął z silnego barytonu, pisał muzykę do modlitw wykonywaną przez chór, któremu przewodził. Był łagodny dla ludzi i wierny Bogu. Zabity przez Niemców w Lesie Giełczyńskim w 1941 r. podczas masowych egzekucji.

Kacper Mikulski (1.01.1840-23.09.1935) - pastor administrator parafii ewangelicko-augsburskiej, którą objął w 1884 r. Wyremontował kościół pojezuicki (wysadzony w 1944 r. przez Niemców, w jego miejscu wybudowano Hotel Polonez), zbudował plebanię - Domek Pastora przy ulicy Krzywe Koło. Wydał tłumaczenia na polski „Pójdź do Jezusa” i ponad sto innych broszurek w celach misyjnych. Przeciwstawiał się germanizacji i angażował w plebiscyt na rzecz przyznania Polsce części Prus Wschodnich, zamieszkałych przez Mazurów. Prowadził działalność edukacyjną, ruch abstynencki, a także duszpasterstwo więzienne. W 1899 r. przyjął do kościoła ewangelicko-augsburskiego Józefa Piłsudskiego, jako konwertytę.

Bł. ks. Michał Piaszczyński (01.11.1885-18.12.1940) - studiował w Petersburgu, Fryburgu, Florencji, Rzymie. Doktor filozofii, teolog, poeta, profesor i prorektor Seminarium Duchownego w Łomży, dyrektor gimnazjum im. Piotra Skargi i kapelan szpitala św. Ducha w Łomży. Naukową erudycję, posługę kapłańską i pracę dydaktyczną łączył ze skromnością i ubóstwem. Wywieziony przez Niemców do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen (Oranienburg), gdzie zmarł z wycieńczenia i chorób 18 grudnia 1940 roku. Koledzy obozowi uważali ks. Michała za przykład żywej wiary i miłości bliźniego. Beatyfikowany przez papieża Jana Pawła II w Warszawie 13 czerwca 1999 r. w gronie 108 polskich męczenników za wiarę, zamordowanych podczas II wojny światowej. Pozostawił po sobie wiersze, które są odbiciem jego wrażliwości.

Tyburcy Chodźko (1840-1908) - urodził się na Wileńszczyźnie w majątku Wilejkowicze w (parafii Żodziszki). Za udział w powstaniu styczniowym został w 1864 r. zesłany do Wiatki. Po powrocie z zsyłki około 1880 r. zamieszkał w Łomży i otworzył pierwszy w historii miasta zakład fotograficzny. Podobne firmy założył też w Warszawie, Płocku, Piotrkowie Trybunalskim, Druskiennikach i Wilnie. Wydał światłodrukiem „Widoki Polskie”. Jego zdjęcia znajdują się w zbiorach Muzeum Północno-Mazowieckiego w Łomży oraz Litewskiego Muzeum Narodowego w Wilnie. Był członkiem Gubernialnej Komisji Podatku Przemysłowego, naczelnikiem Straży Ogniowej, zarządzał rachunkowością w Kasie Pożyczkowej Przemysłowców Łomżyńskich, współpracował z teatrem amatorskim, wybudował „Dom Chodźki” przy ul. Zjazd. Pozytywista, społecznik, animator życia kulturalnego. Zmarł w Wilnie po ciężkiej chorobie w 1908 r. pochowany na Cmentarzu Na Rossie. Jego biografia stanowi przykład silnych związków kulturalnych i gospodarczych Łomży z Wilnem.

Sobór Trójcy Świętej - zbudowany w latach 1873-1877 w stylu eklektycznym. Cerkiew była trzynawową bryłą z umieszczonymi na osi głównej dwiema ośmiobocznymi wieżami zakończonymi kopułami, z których jedna pełniła rolę dzwonnicy. Na przeciwległych rogach nawy głównej umieszczono cztery mniejsze kopuły na ośmiobocznych bębnach. Polichromie w 1893 r. wykonał Paweł Jakowlew, oficer Biełozierskiego Pułku Piechoty. Po odzyskaniu niepodległości sobór został przekształcony w Kościół Katolicki pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.

Romska kobieta - na „pulwy” nadnarwiańskie przy Lesie Jednaczewskim często zajeżdżały tabory cygańskie i rozbijały obozowisko. Wędrowcy palili ogniska, tańczyli, śpiewali, zdobywali żywność i ruszali w dalszą drogę. Być może Łomżę odwiedziła słynnaromska poetka Papusza...